Thuốc tránh thai khẩn cấp
1. Sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp trong trường hợp nào
Thuốc tránh thai khẩn cấp là một trong những biện pháp phòng ngừa mang thai ngoài ý muốn dùng cho nữ giới sau khi quan hệ tình dục không được bảo vệ hoặc sử dụng biện pháp tránh thai thất bại như: sử dụng bao cao su nhưng bị thủng hay bị rách hoặc phụ nữ đang sử dụng thuốc uống tránh thai mà quên uống từ 2 ngày trở lên; đang sử dụng thuốc tiêm tránh thai mà thời gian tiêm bị chậm kỳ quy định, tính sai thời điểm rụng trứng,…. Thông thường loại thuốc này được sử dụng theo cách uống. Thuốc có tác dụng tránh thai nhờ cơ chế làm quá trình rụng trứng ở nữ giới bị chậm. Ngoài ra, thuốc tránh thai còn có tác dụng ngăn cản sự "gặp gỡ" giữa trứng và tinh trùng. Từ đó, thuốc có thể ngăn chặn sự thụ tinh, hoặc không cho trứng được thụ tinh vào được ổ trong tử cung.
2. Tác dụng của thuốc tránh thai khẩn cấp
Thuốc tránh thai khẩn cấp gồm có 3 loại: thuốc chứa ulipristal, thuốc chứa progestin và thuốc phối hợp. Khi được uống vào cùng một thời điểm sau quan hệ, thuốc viên chứa Ulipristal có hiệu quả hơn so với viên chứa Progestin. Viên ngừa thai khẩn cấp phối hợp có hiệu quả thấp nhất.
- Viên ngừa thai khẩn cấp chứa Ulipristal: Làm trì hoãn hoặc ngăn chặn rụng trứng. Để có tác dụng ngừa thai, thuốc phải được uống trong vòng 5 ngày sau khi có quan hệ tình dục không an toàn. Thuốc cần được kê đơn bởi bác sĩ.
- Viên ngừa thai khẩn cấp chứa Progestin (levonorgestrel): Nguyên tắc ngừa thai của thuốc khẩn cấp này tương tự như thuốc tránh thai hàng ngày. Tuy nhiên, hàm lượng progestin chính là điểm khác biệt giữa hai loại thuốc. Cũng nhờ vậy, thuốc tránh thai có tác dụng nhanh chóng hơn so với thông thường. Khi sử dụng thuốc, hormone sinh dục nữ progestin cao ngăn cản hoặc làm chậm quá trình rụng trứng, có thể ngăn chặn việc làm tổ của trứng, làm biến đổi lớp nội mạc tử cung và có khả năng ngăn ngừa sự thụ thai. Tác dụng của thuốc cũng làm cho dịch nhầy ở cổ tử cung bị đặc lại và dày lên để ngăn tinh trùng xâm nhập vào tử cung hoặc gây cản trở đường đi của tinh trùng hoặc trứng trong vòi trứng của tử cung. Viên thuốc tránh thai khẩn cấp được uống càng sớm càng tốt, tốt nhất là trong vòng 72 giờ (3 ngày) sau khi có quan hệ tình dục không được bảo vệ. Đây là thuốc không cần kê đơn. Bạn có thể mua ở các nhà thuốc.
- Viên ngừa thai khẩn cấp phối hợp: Viên thuốc có chứa 2 thành phần là estrogen và progestin. Khi uống với liều lượng cao hơn so với liều ngừa thai hàng ngày, nó cũng có tác dụng ngừa thai khẩn cấp nhờ tác dụng trì hoãn thời gian rụng trứng. Tuy nhiên hiệu quả của phương pháp này khá thấp.
3. Các loại thuốc tránh thai và cách sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp
- Thuốc tránh thai khẩn cấp loại 1 viên là loại mà liều dùng chỉ có 1 viên duy nhất
- Đối với thuốc tránh thai khẩn cấp 1 viên có thành phần Levonorgestrel hàm lượng 1,5mg được khuyến cáo nên sử dụng càng sớm càng tốt và tối đa trước 72 giờ sau khi quan hệ không có biện pháp bảo vệ. Nếu uống trong vòng 24 giờ đầu tiên thì hiệu quả tránh thai là 95%, từ 25-48 giờ tiếp theo hiệu quả tránh thai giảm còn 85 % và từ 49-72 giờ hiệu quả tránh thai chỉ còn 58%.
Đối với thuốc tránh thai khẩn cấp 1 viên chứa thành phần Mifepristone , hàm lượng 10mg thì được khuyến cáo sử dụng càng sớm càng tốt để đạt hiệu quả cao nhất và tối đa trong vòng 120 giờ sau khi quan hệ tình dục.
- Thuốc tránh thai khẩn cấp loại 2 viên thì mỗi viên chứa 0,75mg Levonorgestrel. Viên thứ nhất uống càng sớm càng tốt, không chậm hơn 72 giờ và viên thứ hai uống sau viên thứ nhất 12 giờ (không để chậm hơn 16 giờ). Nhất thiết phải uống đủ 2 viên mới có tác dụng phòng tránh mang thai.
- Cần theo dõi như thế nào sau khi sử dụng thuốc ngừa thai khẩn cấp:
Bạn không cần bất kỳ kiểm tra gì ngay sau khi uống thuốc ngừa thai khẩn cấp. Tuy nhiên, nếu sau đó bạn bị trễ kinh hoặc ra huyết bất thường, hãy đến cơ sở y tế để kiểm tra liệu bạn đã ngừa thai thất bại và mang thai ngoài ý muốn hay không. Nếu bạn có thai, thuốc ngừa thai khẩn cấp không gây tác động xấu lên thai kỳ và sức khỏe thai nhi.
4. Một số lưu ý khi sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp
- Không dùng thuốc tránh thai khẩn cấp quá 2 lần trong 1 tháng và 3 lần trong 1 năm để tránh ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.
- Nếu uống thuốc mà xảy ra tình trạng nôn thì nếu tình trạng này xảy ra dưới 2h sau khi uống thuốc thì mới phải uống bù liều khác.
- Một số tác dụng không mong muốn khi sử dụng thuốc bao gồm buồn nôn, nhức đầu, căng ngực, rối loạn chu kỳ kinh nguyệt.
- Các thuốc tránh thai khẩn cấp không có tác dụng khi thai đã hình thành. Chu kỳ kinh nguyệt sẽ bắt đầu trong tháng tới, nếu không thấy kinh nguyệt xuất hiện, bạn cần xét nghiệm để xem mình có mang thai hay không.
- Uống nhiều viên thuốc tránh thai khẩn cấp không làm tăng cường khả năng tránh thai, bạn chỉ cần uống đủ và đúng theo hướng dẫn.
- Thuốc ngừa thai không nên được dùng như một phương pháp ngừa thai chủ động, dài hạn và có kế hoạch, bởi vì tác dụng ngừa thai của phương pháp này thấp hơn rất nhiều so với các phương pháp ngừa thai dài hạn khác như thuốc uống ngừa thai hàng ngày, thuốc tiêm, que cấy tránh thai, đặt vòng tử cung, cũng như các phương pháp rào chắn như bao cao su. Khi sử dụng ngừa thai khẩn cấp, nguy cơ có thai ngoài ý muốn là rất cao. Thuốc ngừa thai khẩn cấp cũng gây ra nhiều tác dụng phụ hơn so với các phương pháp ngừa thai khác. Do đó, nếu bạn đang có kế hoạch không mang thai, hãy đến gặp bác sĩ để được tư vấn và hướng dẫn phương pháp ngừa thai phù hợp và không nên sử dụng ngừa thai khẩn cấp như là một biện pháp tránh thai chủ động và có kế hoạch.
Tất cả các loại thuốc tránh thai khẩn cấp, cho dù là loại nào, đều sẽ ít có hiệu quả hơn với những phụ nữ béo phì. Theo đó, trong một thử nghiệm lâm sàng tiến hành trên phụ nữ sử dụng viên uống tránh thai khẩn cấp chỉ chứa progestin, kết quả cho thấy, những phụ nữ béo phì (BMI lớn hơn 30) sẽ có nguy cơ mang thai cao hơn gấp 3 lần so với những phụ nữ không béo phì.
5. Những trường hợp nào không nên dùng và thận trọng khi sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp?
- Những trường hợp không nên dùng thuốc tránh thai khẩn cấp: người đang mang thai hoặc nghi ngờ mang thai, xuất hiện tình trạng chảy máu âm đạo bất thường không rõ nguyên nhân, người có tiền sử viêm tắc tĩnh mạch hoặc bệnh huyết khối, có nguy cơ đột quỵ, đau tim, hình thành cục máu đông hoặc các vấn đề khác về tim mạch, tuần hoàn. Với những người bị dị ứng với bất cứ thành phần nào của viên uống tránh thai khẩn cấp không nên sử dụng biện pháp tránh thai này. Hoặc với những người thường xuyên quan hệ tình dục, viên uống tránh thai khẩn cấp sẽ không có hiệu quả nếu sử dụng liên tục. Viên uống tránh thai khẩn cấp chỉ nên được dùng với những phụ nữ thỉnh thoảng quan hệ tình dục không có biện pháp bảo vệ. Còn với những phụ nữ thường xuyên quan hệ tình dục thì sẽ cần phải dùng các biện pháp tránh thai liên tục, kéo dài.
- Những trường hợp nên thận trọng khi dùng thuốc tránh thai khẩn cấp: Người đang mắc bệnh tiểu đường, người có tiền sử rối loạn tuần hoàn máu não, người bị bệnh động kinh, bệnh tim.
Tài liệu tham khảo:
1. Hướng dẫn quốc gia về các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản
2. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/emergency-contraception
3. https://www.acog.org/womens-health/faqs/emergency-contraception