Ký sinh trùng – mối đe dọa thầm lặng gây viêm não – màng não ở trẻ em

 Viêm màng não do ký sinh trùng – Nguy hiểm nhưng ít được chú ý

Việt Nam là điều kiện thuận lợi cho các bệnh do ký sinh trùng phát triển và nhiễm kí sinh trùng là nguyên nhân phổ biến nhất gây viêm màng não tăng bạch cầu ái toan. Mặc dù ít phổ biến hơn, tăng bạch cầu ái toan đặc hiệu dịch não tủy cũng có thể liên quan đến các loại nhiễm trùng khác, bệnh lý tân sinh, sử dụng thuốc và các tình trạng vô căn khác.

Thời gian gần đây tại khoa Bệnh nhiệt đới- Bệnh viện Sản Nhi Nghệ An tiếp nhận nhiều trường hợp trẻ bị viêm màng não tăng bạch cầu ái toan và hầu hết các bệnh nhi đều có xét nghiệm kí sinh trùng dương tính.

Viêm màng não tăng bạch cầu ái toan là tình trạng viêm của màng não mà trong dịch não tuỷ có Eosinophil ≥ 10 tế bào/mm³ hoặc Eosinophil ≥ 10% tổng bạch cầu trong DNT, thường diễn biến kéo dài, có thể dẫn tới tử vong hoặc di chứng thần kinh nặng nề. Trong khi nhiều phụ huynh thường nghĩ đến virus hay vi khuẩn, thì ký sinh trùng cũng là một trong những tác nhân quan trọng, âm thầm nhưng cực kỳ nguy hiểm.

 Những ký sinh trùng có thể gây viêm não

● Toxoplasma gondii

• Lây qua thịt chưa nấu chín, rau sống, hoặc mèo mang mầm bệnh.
• Gây viêm não nặng ở trẻ suy giảm miễn dịch.

● Naegleria fowleri – “amip ăn não”

• Sống trong nước ngọt ao hồ.
• Trẻ nhiễm khi nước bẩn xâm nhập vào mũi trong lúc bơi lội.
• Diễn tiến cực nhanh, tỷ lệ tử vong rất cao.

● Angiostrongylus cantonensis – giun lươn gây viêm não – màng não

• Lây khi ăn ốc, cua, ếch, lươn… chưa nấu chín hoặc rau sống nhiễm ấu trùng.
• Gây đau đầu dữ dội, nôn ói, tăng bạch cầu ái toan, viêm màng não.

● Taenia solium – ấu trùng sán dây lợn (Cysticercosis)

• Xâm nhập vào não dưới dạng nang ấu trùng.
• Trẻ có thể bị động kinh, đau đầu kéo dài, rối loạn hành vi.

● Các nguyên nhân khác: Gnathostoma, Baylisascaris….

  Dấu hiệu cảnh báo ở trẻ

Cha mẹ cần đưa trẻ đi khám ngay khi có các biểu hiện sau, đặc biệt sau khi trẻ ăn đồ sống/tái, bơi ở ao hồ, hoặc tiếp xúc nguồn nước bẩn:

• Sốt cao
• Đau đầu dữ dội kéo dài
• Nôn ói
• Co giật
• Lơ mơ, ngủ gà, thay đổi tri giác
• Cổ cứng, sợ ánh sáng
• Yếu liệt tay chân

Viêm não do ký sinh trùng không phải lúc nào cũng tiến triển rầm rộ. Nhiều trẻ chỉ mệt mỏi, nhức đầu âm ỉ, nhưng bệnh có thể bùng phát rất nhanh.

 Vì sao trẻ dễ mắc bệnh?

• Hệ miễn dịch chưa hoàn thiện
• Thói quen bơi ở ao hồ, sông suối
• Trẻ hay nghịch đất, cát, đưa tay vào miệng
• Ăn uống chưa đảm bảo an toàn thực phẩm
• Nuôi thú cưng nhưng vệ sinh chưa tốt

 Chẩn đoán và điều trị

Chẩn đoán:

    Lâm sàng

• Sốt, đau đầu, nôn, kích thích, quấy khóc.
• Dấu màng não: cứng gáy, Kernig, Brudzinski.
• Tăng áp lực nội sọ: thóp phồng, nôn vọt, đau đầu tăng về đêm.

    Cận lâm sàng

Dịch não tủy:

• BC tăng, ưu thế eosinophil (Eosinophil ≥ 10 tế bào/mm³ hoặc Eosinophil ≥ 10% tổng bạch cầu trong DNT)
• Protein tăng nhẹ–vừa.
• Glucose bình thường.
• Áp lực có thể tăng.

Máu:

• Eosinophil ngoại biên có thể tăng hoặc bình thường. Nhiều báo cáo và tổng quan ghi nhận không phải tất cả bệnh nhân VMN-BCAT đều có tăng eosinophil ngoại biên. Phản ứng tăng eosinophil trong máu thường xuất hiện muộn hơn so với sự có mặt của eosinophil trong DNT thường sau vài ngày tới tuần.

Hình ảnh:

• MRI não khi nghi biến chứng: viêm rễ, viêm nhu mô, giãn não thất.

Xét nghiệm tìm nguyên nhân (nếu có):

• PCR ký sinh.
• Xét nghiệm vi khuẩn, lao, nấm.

Điều trị:

• Luôn phối hợp Albendazole + Corticosteroid.
• Giảm viêm, chống phù não.
• Giảm áp lực nội sọ.
• Điều trị hỗ trợ toàn diện.
• Theo dõi thần kinh liên tục.

Làm sao phòng bệnh cho trẻ?

✔ Không ăn đồ sống/tái: gỏi cá, ốc luộc chưa chín kỹ, lươn tái, ếch nhái, rau sống rửa không sạch.
✔ Tránh cho trẻ bơi ở ao hồ, kênh mương nước tù đọng.
✔ Rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh hoặc chơi với vật nuôi.
✔ Chế biến thực phẩm sạch, nấu chín kỹ.
✔ Tẩy giun định kỳ cho trẻ theo khuyến cáo.
✔ Vệ sinh môi trường sống, xử lý phân rác đúng cách.

 Thông điệp dành cho phụ huynh

Viêm màng não do ký sinh trùng là bệnh lý hoàn toàn có thể phòng tránh, nhưng khi xảy ra lại có diễn tiến nhanh và nguy hiểm. Hãy bảo vệ trẻ bằng những thói quen vệ sinh, ăn uống an toàn và chú ý các dấu hiệu bất thường.

Mỗi bữa ăn an toàn – mỗi hành động nhỏ – là một hàng rào bảo vệ trí não trẻ.