Phòng chống quai bị ở trẻ em
Quai bị là một bệnh truyền nhiễm cấp tính, thường xuất hiện nhiều vào mùa xuân, hè, tuy nhiên bệnh có thể xảy ra quanh năm kể cả vào mùa thu, đông. Bệnh thường phát triển thành dịch ở những tập thể đông đúc như nhà trẻ, trường học.
Đây là một bệnh nhẹ nhưng nếu không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm như viêm não, viêm màng não, đặc biệt nguy hiểm nhất là viêm sưng tinh hoàn, thường là một bên, xảy ra từ 20 - 30% ở nam giới trưởng thành.
Tính từ đầu tháng 6/2025 trở lại đây, tại khoa Bệnh nhiệt đới đã tiếp nhận hơn 60 ca quai bị , trong đó có 5 ca có biến chứng viêm não màng não, 2 ca viêm tinh hoàn, 1 ca viêm tuy cấp.
Nguyên nhân:
Quai bị do virus gây nên, rất dễ lây qua đường hô hấp và đường ăn uống, qua những giọt nước bọt khi bệnh nhân nói, ho, hắt hơi. Bệnh thường hay gặp ở trẻ nhỏ, cả trẻ lớn chưa được tiêm phòng quai bị và lứa tuổi vị thành niên chưa có miễn dịch quai bị, người lớn cũng có thể mắc nhưng tỷ lệ là thấp hơn. Thời gian lây là từ 6 ngày trước khi toàn phát và đến 2 tuần sau khi có triệu chứng bệnh lý.
Triệu chứng:
Viêm tuyến nước bọt mang tai:
Đây là thể thường gặp nhiều nhất trên lâm sàng.
Bệnh cấp tính, sốt 38°C-39°C hoặc cao hơn, kèm nhức đầu, mệt mỏi, đau nhức xương khớp, ăn ngủ kém.
Biểu hiện đầu tiên là đau, xuất hiện ờ quanh ống tai ngoài, sau lan ra xung quanh gây khó nói, khó nuốt, khó há miệng.
Tuyến mang tai:
Sưng to, lan ra vùng trước tai, mỏm chũm, lan xuống dưới hàm và làm mất rãnh dưới hàm.
Tuyến sưng to làm vành tai bị đẩy ra ngoài và lên trên.
Khi tuyến mang tai sưng to đôi khi khuôn mặt bị biến dạng.
Da vùng sưng có màu sắc bình thường căng, bóng, không nóng đỏ, có tính đàn hồi.
Viêm tinh hoàn
Hay gặp ở lứa tuổi dậy thì, chiếm 20% – 30% các trường hợp quai bị ờ người lớn. Rất hiếm gặp ờ trẻ dưới 2 tuổi và người trên 50 tuổi.
Bệnh xuất hiện sau khi sưng tuyến mang tai 5 -10 ngày. Bệnh nhân sốt cao trở lại, rét run, nhức đầu, nôn, đau ở tinh hoàn sắp bị sưng, rồi tinh hoàn sưng to gấp 3-4 lần bình thường, đau nhức, da bìu đỏ, đôi khi mào tinh cũng sưng to.
Viêm não màng não
Gặp ở 10% – 35% các trường hợp, nhất lả ờ trẻ nhỏ, có thể xảy ra đơn độc hoặc sau khi viêm tuyến mang tai 3 -10 ngày.
Triệu chứng lâm sàng: sốt cao, nhức đầu, nôn, rối loạn ý thức, co giật, cổ cứng, dấu Kernig (+)..
Viêm tuy cấp
Bệnh xảy ra vào tuần thứ hai (ngày thứ 4-10) khi viêm tuyến mang tai đã đỡ.
Bệnh nhân sốt trở lại, đau thượng vị cấp ờ điểm giữa đường nối từ mũi ức đến rốn. Nôn, đầy bụng, ỉa lỏng, chán ăn là những dấu hiệu hay gặp.
Bệnh diễn biến lành tính, khỏi sau 1 – 2 tuần, hiếm để lại di chứng.
Viêm buồng trứng: 7% sau dậy thì, sốt và đau hạ vị (hiếm khi vô sinh).
Phòng và điều trị:
Không tiếp xúc với người bệnh trong 14 – 21 ngày.
Tạo miễn dịch chủ động
Tiêm vaccin:
Đơn giá.
Đa giá: ba trong một (quai bị, sởi, rubella).
Chỉ định:
Người > 1 tuổi (mọi thời điểm), đặc biệt tuổi dậy thì, trưởng thành, thanh thiếu niên, cá nhân sống trong tập thể đông đúc.
Người nhiễm HIV không triệu chứng (thậm chí cả người có triệu chứng).
Tái tiêm chủng ờ người đã tiêm vaccin quai bị dùng virus chết (không thấy nguy cơ phản ứng phụ).
Tạo miễn dịch thụ động
Dự phòng đặc hiệu bằng 7 globulin miễn dịch chống quai bị, dùng sớm cho phụ nữ có thai khi tiếp xúc với bệnh nhân quai bị, 3-4ml tiêm bắp, tuy vậy khả năng bảo vệ không.