Thiếu máu, thiếu sắt ở trẻ em
Sắt là nguyên tố vi lượng thiết yếu đối với sự tăng trưởng và phát triển của trẻ. Sắt trong hồng cầu giúp mang oxy từ phổi đến các cơ quan khác trong cơ thể, giúp cơ thể dự trữ và tiêu thụ oxy.
Thiếu máu thiếu sắt là tình trang phổ biến ở trẻ em. Bệnh này xảy ra do thiếu chất sắt trong chế độ ăn uống. Cơ thể cần chất sắt để sản sinh ra huyết sắc tố. Nếu có quá ít chất sắt, sẽ không có đủ huyết sắc tố tạo ra tế bào hồng cầu gây thiếu máu. Trẻ bị thiếu sắt nếu không được điều trị có thể sẽ chậm phát triển về thể chất và trí tuệ.
Nguyên nhân của thiếu máu thiếu sắt
1. Không cung cấp đủ nhu cầu sắt
- Do tăng nhu cầu sắt: Trẻ em tuổi dậy thì, phụ nữ thời kỳ kinh nguyệt, phụ nữ có thai, cho con bú.
- Do cung cấp thiếu: Ăn không đủ, ăn kiêng, chế độ ăn không cân đối, chế độ ăn uống của người nghiện rượu, người già,...
- Do cơ thể giảm hấp thu sắt: Viêm dạ dày, viêm ruột; cắt đoạn dạ dày, ruột; Do ăn một số thức ăn làm giảm hấp thu sắt như tanin, phytat trong trà, cà phê.
2. Mất sắt do mất máu mạn tính
Loét dạ dày tá tràng biến chứng chảy máu, ung thư đường tiêu hóa, giun đường tiêu hóa, mất máu nhiều qua kinh nguyệt; sau phẫu thuật, sau chấn thương, u xơ tử cung...;
3. Rối loạn chuyển hóa sắt bẩm sinh (Hypotransferrinemia): là một bệnh hiếm gặp
Những dấu hiệu thiếu máu thiếu sắt ở trẻ nhỏ
+ Da xanh xao, trông có vẻ yếu ớt, nhưng lưu ý là triệu chứng này xuất hiện từ từ, nhìn quen thì khó phát hiện. Nếu so sánh với các trẻ cùng trang lứa khoẻ mạnh thì bà mẹ sẽ thấy con mình da xanh hơn, cử động chậm chạp hơn.
+ Trẻ có biểu hiện chán ăn, khó ngủ và ít ngủ, hay quấy khóc vật vã, có thể trẻ chậm vận động hơn các trẻ cùng tuổi như: chậm biết ngồi, chậm biết đứng, chậm biết đi; nắn thấy bắp thịt, chân tay của trẻ mềm nhẽo so với trẻ khoẻ mạnh khác. Trẻ có thể kêu đau nhức trong xương.
+ Trường hợp bệnh thiếu máu nặng sẽ thấy tóc bị bạc màu, rụng tóc.
Làm thế nào để trẻ em không bị thiếu máu thiếu sắt
Để phòng chống thiếu máu thiếu sắt hay còn gọi là thiếu máu dinh dưỡng cho trẻ em, trước hết cần phòng chống thiếu máu cho người mẹ, vì ngay từ khi còn là bào thai, trẻ đã nhận chất sắt từ người mẹ để phát triển và dự trữ. Sau khi sinh, trẻ tiếp tục nhận được sắt qua nguồn sữa mẹ. Ở trẻ nhỏ cần được bú mẹ và ăn bổ sung hợp lý, trẻ lớn hơn cần có chế độ dinh dưỡng đủ cả về số lượng và chất lượng.
Bữa ăn của trẻ cần đủ năng lượng và các loại thực phẩm giàu sắt:
+ Sắt trong thực phẩm động vật: thường hay có trong những loại thịt đỏ (thịt bò, thịt heo, thịt cừu...), hải sản (cá ngừ, cá hồi, tôm, cua, nghêu, sò...), gia cầm, trứng và nội tạng động vật (gan, thận).
+ Sắt trong thực phẩm thực vật: hiện diện trong các loại rau có màu xanh đậm (rau bó xôi, rau muống, bông cải xanh...), các loại đậu, ngũ cốc nguyên hạt hoặc trái cây khô...
Nguồn sắt từ thực phẩm thực vật sẽ không được cơ thể hấp thu tốt như sắt từ động vật. Vì vậy nếu trẻ ăn chay, trẻ cũng không được bổ sung sắt đầy đủ. Tuy nhiên, nếu dùng chung với các loại thực phẩm giàu vitamin C (như cam quýt, dâu tây, đu đủ, bông cải xanh...) sẽ góp phần giúp trẻ tăng bổ sung sắt cho bé. Thực phẩm chứa nhiều vitamin C hỗ trợ hấp thu sắt (có trong bưởi, cam, chanh, ổi, dâu tây, nhãn, quýt, ớt, cà chua...).
Bên cạnh chế độ ăn, việc tẩy giun định kỳ cho trẻ, quan tâm vệ sinh ăn uống và vệ sinh môi trường để tránh nhiễm giun, đặc biệt là giun móc, giữ một vai trò quan trọng trong phòng chống thiếu máu ở trẻ em.
Những thực phẩm cần tránh khi trẻ bị thiếu sắt
Thực phẩm chứa canxi
Trẻ bị thiếu máu thiếu sắt được khuyên không nên ăn thực phẩm giàu canxi, bao gồm sữa và các sản phẩm từ sữa như pho mát, sữa chua, các loại hạt và chuối. Canxi sẽ làm cản trở sự hấp thu sắt trong cơ thể do đó làm trầm trọng thêm tình trạng này.
Thực phẩm giàu chất tanin
Tanin gây cản trở sự hấp thụ sắt và có nhiều trong nho, ngô và cao lương (lúa miến).
Thức ăn chứa gluten
Thực phẩm giàu gluten nên tránh dùng cho trẻ bị thiếu máu vì nó có thể làm nặng thêm tình trạng này, làm tổn hại đến thành ruột, cản trở sự hấp thu sắt và axit folic – hai chất cần thiết cho việc sản xuất hồng cầu (RBCs). Gluten chủ yếu được tìm thấy trong mì ống, các sản phẩm lúa mì, lúa mạch, lúa mạch đen và yến mạch.
Thực phẩm giàu phytate
Phytate thường liên kết với sắt có trong đường tiêu hóa, do đó ngăn sự hấp thụ của nó. Trẻ bị thiếu máu do thiếu sắt nên tránh dùng thực phẩm có chứa phytate hoặc acid phytic như đậu, gạo nâu, ngũ cốc nguyên hạt và các loại hạt.
Thực phẩm chứa axit oxalic
Trong một số trường hợp, thực phẩm có chứa axit oxalic có thể cản trở sự hấp thụ sắt. Do đó, trẻ bị thiếu máu được khuyên nên ăn các loại thực phẩm này với số lượng hạn chế và nếu có thể, tránh xa chúng trong quá trình dùng thuốc. Thực phẩm có chứa axit oxalic bao gồm đậu phộng, cải bó xôi, ngò tây (ajwain) và chocolate.
Khi nghi ngờ con mình thiếu máu thiếu sắt, các bà mẹ nên đưa trẻ đi khám ở bệnh viện để chẩn đoán và điều trị kịp thời, tránh các biến chứng trầm trọng./
Khoa Tiêu Hóa- Huyết học lâm sàng