Đi khám vì sụt cân, bé trai được phát hiện Hội chứng Kẹp hạt dẻ
Vừa qua, khoa Tim mạch – Bệnh viện Sản Nhi Nghệ An tiếp nhận bé trai 14 tuổi được gia đình đưa đến khám vì sụt gần 3 kg trong vòng 2 tháng, dù ăn uống vẫn bình thường.
Lúc nhập viện, bệnh nhi không có các triệu chứng như sốt, rối loạn tiêu hóa, mệt mỏi nhiều hay tiểu máu, và các chỉ số xét nghiệm cơ bản (máu, nước tiểu, chức năng gan thận) đều trong giới hạn bình thường. Tuy nhiên, kết quả siêu âm ổ bụng đã gợi ý bất thường ở tĩnh mạch thận trái. Để làm rõ, bệnh nhi được chỉ định siêu âm Doppler mạch máu thận, qua đó phát hiện tình trạng tĩnh mạch thận trái bị chèn ép. Cuối cùng, chẩn đoán xác định hội chứng kẹp hạt dẻ (Nutcracker) được đưa ra sau khi thực hiện chụp CT có cản quang, đây là bệnh lý hiếm gặp nhưng cần lưu ý ở nhóm trẻ đang trong giai đoạn phát triển.
Hội chứng kẹp hạt dẻ là gì?
Hội chứng kẹp hạt dẻ là tình trạng tĩnh mạch thận trái bị chèn ép giữa hai mạch máu lớn trong bụng, thường là giữa động mạch chủ bụng và động mạch mạc treo tràng trên. Cái tên “Nutcracker” (nghĩa là cái kẹp hạt dẻ) xuất phát từ hình ảnh mô phỏng: tĩnh mạch thận bị kẹp như hạt dẻ trong một cái kẹp.
Việc bị chèn ép này làm cản trở dòng máu từ thận trái trở về tim, khiến máu ứ lại, gây ra các triệu chứng ở thận và hệ tiết niệu. Trường hợp này thường được phát hiện tình cờ qua siêu âm hoặc chẩn đoán hình ảnh khác.
Hội chứng này thường gặp ở ai?
Trẻ em và thiếu niên trong độ tuổi dậy thì, đặc biệt là:
- Trẻ có vóc dáng gầy
- Trẻ sụt cân nhanh trong thời gian ngắn (do ăn uống không đủ, tập thể thao quá sức, áp lực học hành)
Tình trạng sụt cân làm mất lớp mỡ đệm quanh mạch máu, khiến khoảng cách giữa các động mạch bị thu hẹp, dẫn đến chèn ép tĩnh mạch thận trái.
Triệu chứng thường gặp
Hội chứng này có thể không gây triệu chứng rõ ràng hoặc chỉ gây những biểu hiện mơ hồ, dễ bị bỏ qua như:
- Tiểu ra máu (nhìn thấy được hoặc chỉ phát hiện qua xét nghiệm)
- Đau mạn tính vùng hông hoặc bụng dưới
- Sụt cân không rõ nguyên nhân
- Ở bé trai có thể gây giãn tĩnh mạch thừng tinh bên trái (cảm giác đau tức bìu, có búi tĩnh mạch giãn ở bìu trái,... Hoặc đôi khi không triệu chứng)
- Mệt mỏi, giảm tập trung nếu tình trạng kéo dài
Trong một số trường hợp, như bệnh nhi nói trên, dấu hiệu duy nhất có thể chỉ là sụt cân nhẹ nhưng kéo dài, và hoàn toàn không có biểu hiện ở đường tiết niệu.
Tại sao sụt cân lại liên quan đến hội chứng này?
Ở người có cân nặng bình thường, lớp mỡ quanh các mạch máu giúp bảo vệ và duy trì khoảng cách giữa chúng. Tuy nhiên, khi trẻ sụt cân nhanh – đặc biệt trong giai đoạn tuổi dậy thì – lượng mỡ này giảm đi, khiến khoảng trống giữa hai động mạch lớn bị thu hẹp, tĩnh mạch thận nằm giữa sẽ bị chèn ép. Đó là lý do vì sao hội chứng Nutcracker thường được phát hiện sau sụt cân hoặc ở người gầy.
Theo ThS.BS Đặng Quỳnh Trang – Bác sĩ khoa Tim Mạch Bệnh viện Sản Nhi Nghệ An: “Hội chứng kẹp hạt dẻ không dễ phát hiện qua thăm khám lâm sàng. Siêu âm bụng thông thường có thể phát hiện dấu hiệu nghi ngờ, từ đó bác sĩ sẽ chỉ định thêm Siêu âm Doppler mạch máu là phương pháp đơn giản, không xâm lấn, giúp bác sĩ nghi ngờ chèn ép tĩnh mạch thận. Nếu cần thiết, sẽ tiến hành thêm chụp CT có cản quang hoặc chụp tĩnh mạch chuyên sâu để xác định chính xác mức độ chèn ép”.
Có nguy hiểm không? Điều trị như thế nào?
Đa số trẻ mắc hội chứng kẹp hạt dẻ ở mức độ nhẹ có thể theo dõi mà không cần phẫu thuật. Khi trẻ tăng trưởng tốt, tăng cân trở lại, lớp mỡ quanh mạch máu cũng hồi phục, giúp giảm chèn ép.
Tuy nhiên cần theo dõi biến chứng giãn tĩnh mạch thừng tinh vì có thể dẫn đến teo tinh hoàn, ảnh hưởng chức năng sinh sản về sau.
Tùy từng trường hợp, bác sĩ sẽ lựa chọn:
- Điều trị bảo tồn: tăng cường dinh dưỡng, theo dõi định kỳ
- Điều trị bằng thuốc nếu có tiểu đạm hoặc rối loạn huyết áp nhẹ
- Điều trị biến chứng giãn tĩnh mạch thừng tinh ( tùy mức độ để bảo tồn hay can thiệp)
- Can thiệp phẫu thuật hoặc đặt stent chỉ khi triệu chứng kéo dài, ảnh hưởng chất lượng sống hoặc chức năng thận.
Trong trường hợp bệnh nhi nói trên, trẻ được các bác sĩ tại Khoa Tim mạch khuyến nghị tăng cường ăn uống, theo dõi cân nặng và xét nghiệm định kỳ, chưa cần phẫu thuật hay dùng thuốc.
Tóm lại hội chứng kẹp hạt là là bệnh lí hiếm gặp ở trẻ em, đa số tiển triển lành tính, tự ổn định, Tuy nhiên đặc biệt lưu ý ở trẻ trai để phát hiện sớm biến chứng giãn tĩnh mạch thừng tinh. Nếu trẻ có biểu hiện mệt mỏi, tiểu máu, đau tức vùng bìu, đau hông hoặc sụt cân không rõ nguyên nhân, nên cho trẻ đi khám sớm. Việc phát hiện sớm hội chứng Nutcracker giúp tránh những hậu quả lâu dài cho thận và sức khỏe tổng thể của trẻ./.